De Idiotendominee, een mooi stukje geschiedenis

Gisteren een kort verhaal ingestuurd naar uitgeverij Historische verhalen.nl Een verhaal over de letterkundige, predikant C.E. van Koetsveld die het Buitengewoon onderwijs invoerde, de z.g. Idiotenschool. Hij trok zich het lot aan van kinderen die werden weggestopt omdat zij geestelijk iets mankeerde. In die tijd werden dat idioten genoemd. Van Koetsveld deed via het armenbestuur een oproep aan de wijkmeester om uit te zoeken hoeveel idioten er waren in zijn kerkelijke gemeente. De uitkomst laat zich raden, volgens de wijkmeester was er niemand te vinden. Volgens Van Koetsveld heel wonderlijk, hij geloofde er niets van en ging zelf op onderzoek uit. Uiteindelijk kwamen er zelfs uit de straat waar de wijkmeester woonde vier idioten uit een gezin tevoorschijn. Van Koetsveld, later hofpredikant van Koning Willem III, kreeg steun van diens echtgenote Koningin Sophie. Zij werd Beschermvrouwe van de stichting.

Al in zijn standplaats Schoonhoven werd Van Koetsveld geconfronteerd met een meisje dat door haar ouders uit schaamte werd opgesloten als hij op huisbezoek kwam. Het meisje hoorde hij schreeuwen als een wild dier, waarbij zij haar kleren scheurde uit frustratie. Hij beloofde haar, wanneer ze dit niet meer zou doen, ze naar de zondagsschool mocht komen. Hoewel de commissie er op tegen was, liet hij het kind toch komen. Het heeft nadien nooit meer haar kleding verscheurd en werd op latere leeftijd zelfs aangenomen als dienstmeisje. In 1855 was de Idiotenschool en een inrichting in Den Haag een feit en  hij was daarmee de grondlegger in Nederland van het Buitengewoon Onderwijs in Nederland.

Na het schrijven van een biografie over de schrijver-predikant C.E. van Koetsveld Van Dorpsdominee tot Hofpredikant organiseerde ik in het voormalige streekmuseum, nu Museum Hoeksche Waard een prachtige Van Koetsveld tentoonstelling met veel materiaal verkregen via de nazaten van de predikant de familie Croiset van Uchelen. 

Ik deed dit met medewerking van Quintus van Koetsveld (midden op de fotocollage) Hij woont in Engeland en is een kleinzoon van de broer van dominee Van Koetsveld. Die dag speelde we volledig 'aangekleed' als een heus kostuumdrama, zijn intrede in Westmaas na. Dit was als 23-jarige dominee zijn eerste standplaats nadat hij was afgestudeerd en er zijn boek over schreef: Schetsen uit de Pastorie te Mastland. Op de bovenste foto de Haagse familie Croiset van Uchelen, nazaten van de architect en kleinzoon van Ds. van Koetsveld. Links de 'aanzegger' dat de dominee in aantocht is. We hadden voor de voorstelling veel 'uit de kast' gehaald. Uiteraard alle kostuums en een dominee en zijn echtgenote waarvoor op een eiland verder, op Goeree-Overflakkee de kostuumvereniging inschakelde. Alle andere kostuums waren afkomstig van een helaas opgeheven historische dansgroep in de Hoeksche Waard en kleding uit het museum. Verder beschikten we die dag via de vereniging van het aangespannen paard op ons eiland, over een rijtuig, een zogenoemde 'kerkbrik' waarmee het predikantenechtpaar werd binnengereden. Met een kerkbrik ging men op zondag naar de kerk, de deur van het rijtuig zat aan de achterkant zodat de zondagse kleding niet door het paard bevuild kon worden. 

 Het was die dag in mei heerlijk zonnig en een feestje om op die manier een slot manifestatie te verzorgen aan het eind van de periode waarin ik de biografie schreef. Ik leerde Quintus van Koetsveld kennen toen ik de biografie schreef. Samen hadden wij een bijzondere collectie antiquarische boeken die C.E. van Koetsveld schreef. Daarnaast ook handgeschreven preken en brieven. Omdat zowel de kinderen van Quintus als mijn kinderen geen belangstelling hadden voor de collectie, waaronder veel eerste drukken en de volledige drukken van de Schetsen uit de Pastorie te Mastland, besloten wij de complete collectie te schenken aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, waar iedere geïnteresseerde de collectie handschriften kan bekijken. In de volgende collage zien jullie foto's van de Pastorie in Westmaas, die Van Koetsveld zo prachtig beschreef in zijn Schetsen. Het boek schreef hij overigens niet in Westmaas, maar pas toen hij daar weg was en in Berkel woonde en werkte.

Weer later verhuisde hij naar Schoonhoven om tenslotte in 's-Gravenhage terecht te komen. Hij was al op hoge leeftijd toen hij in 1878 werd benoemd als hofpredikant van Willem III. Hij is ook de predikant die koningin Wilhelmina heeft gedoopt en Willem III begraven. Hij had een kamer op Paleis het Loo, maar heeft daar nooit gewoond. Van Koetsveld leefde van 1807-1893. Hij werd onder grote belangstelling begraven op de begraafplaats Oud Eik en Duinen, waar nog steeds het graf is te zien. Er waren o.a. rouwbetuigingen van Koningin Emma en prinses Marianne

Zijn Schetsen uit de Pastorij te Mastland, Ernst en luim uit het leven van den Nederlandschen Dorpsleeraar verscheen te Schoonhoven en was direct al een bestseller. Het is vaak vergeleken met de Camera Obscura van Nicolaas Beets dat ook in die tijd verscheen en het werk van Charles Dickens. In totaal kende het boek 15 drukken. Ook het buitenland had belangstelling waardoor het verscheen in een Engelse vertaling en een Duitse en zelf in Zuid-Afrika toont interesse, hetgeen een mooie uitgave opleverde. Zijn boek 'Idiotisme en de Idiotenschool' heeft hij opgedragen aan de beschermvrouw Koningin Sophie.

De levensbeschrijving die ik in 1973 over Van Koetsveld schreef stelt de lezer in staat kennis te maken met deze veelzijdige predikant/schrijver die werd geboren (1807) aan de Boompjes te Rotterdam. na zijn jeugd in Rotterdam wordt in het boek uitgebreid ingegaan op zijn leven en werken. Om een indruk te geven van de levensloop begint zijn werk met een calendarium. Vervolgens is er aandacht voor de historische achtergrond, de politieke verhoudingen in Nederland, de kerkhistorie en de literaire stromingen van zijn tijd. 

Tot slot is er een hoofdstuk gewijd aan zijn schrijverschap en de beoordeling van zijn tijdgenoten in kranten en tijdschriften. 

Wie interesse heeft in het boek, momenteel worden de laatste exemplaren verkocht bij Bol.com  voor het afgeprijsde bedrag van € 19,95. Het is een gebonden boek op A4 formaat en kent totaal 240 pagina's. In het tweede gedeelte van het boek kan de lezer kennis maken met de Schetsen uit de Pastorie te Mastland. De tekst werd integraal uitgegeven en de spelling en typografie door mij gemoderniseerd. Een woordenlijst achterin de uitgave helpt de lezer met het begrijpen van wat uit de tijd geraakte woorden en gebruiken.

Ik hoop met mijn korte verhaal over de Idiotenschool en het Buitengewoon Onderwijs een bijdrage te hebben geleverd aan een stukje historie van Nederland. Het blijft toch bijzonder dat deze predikant de grondlegger is van het hedendaagse Buitengewoon Onderwijs. Uiteraard is het aan de redactie van Historische Verhalen.nl of dit verhaal wordt opgenomen op de website en de door hen uit te geven  prachtige bundels historische verhalen. Kijk daar ook eens en lees de bijdragen die werden geleverd. Prachtige verhalen die door de redactie werden verzameld, eerst op de website werden geplaatst en tenslotte in de bundels werden opgenomen. www.historischeverhalen.nl